Prowadzenie działalności gospodarczej przez stowarzyszenie

Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, z której dochód powinien być przeznaczony na realizację celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między członków. Jedynie "stowarzyszenie zwykłe" nie może prowadzić działalności gospodarczej.

Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Jego majątek powstaje także ze składek członkowskich, dochodów z własnej działalności oraz dochodów z majątku stowarzyszenia.

Prowadzenie działalności gospodarczej przez stowarzyszenie odbywa się na zasadach ogólnych, określonych w odrębnych przepisach (np. ustawa o swobodzie działalności gospodarczej).

Jeżeli stowarzyszenie prowadzi działalność gospodarczą, podlega obowiązkowi wpisu także do rejestru przedsiębiorców w KRS.

Stowarzyszenia mogą prowadzić każdy rodzaj działalności gospodarczej, pod warunkiem, iż nie jest on zastrzeżony dla innych podmiotów (np. banków).

Nadzór nad działalnością stowarzyszeń

Nadzór nad stowarzyszeniami sprawują:

a) organy nadzoru:

• wojewoda właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
  
• starosta właściwy ze względu na siedzibę innych stowarzyszeń,
  

  b) Sąd
  

  Środki nadzoru (katalog zamknięty) można podzielić na:
  

  a) stosowane przez organy nadzoru,
  

  b) stosowane przez Sąd.
  

  Organy nadzoru mogą stosować następujące środki nadzoru:
  

• żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia, w wyznaczonym terminie, odpisów uchwał Walnego Zebrania Członków,
  
• żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień.
  

  Gdy stowarzyszenie nie spełni żądania, organ może wystąpić do Sądu o nałożenie grzywny na stowarzyszenie.
  

  W razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenie jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu dotyczące obligatoryjnej treści statutu, organ nadzoru może – w zależności od rodzaju i stopnia naruszenia:
  

• wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie,
  
• udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia,
  
• wystąpić do Sądu o zastosowanie środków mu przysługujących.
  

  Sąd może stosować następujące środki nadzoru:
  

• udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia,
  
• uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia,
  
• rozwiązać stowarzyszenie.
  

  Aby zastosować ostatni – najbardziej drastyczny środek – muszą być spełnione łącznie dwie przesłanki:
  

• działalność stowarzyszenia wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu,
  
• nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem.
  

  Sąd może też wydać postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia, na wniosek organu nadzoru, gdy:
  

  • liczba członków stowarzyszenia zmniejszyła się poniżej liczby członków wymaganych do jego założenia,
    
  • stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie władz i nie ma warunków do ich wyłonienia w okresie nie dłuższym, niż rok.

Likwidacja stowarzyszenia

Rozwiązanie stowarzyszenia może nastąpić:

• własną uchwałą stowarzyszenia (kompetencja Walnego Zebrania Członków),
  
• przez Sąd,
  
• z mocy prawa.
  

Uchwała Walnego Zebrania Członków o rozwiązaniu stowarzyszenia powinna określać datę rozwiązania (jednocześnie jest to data wszczęcia likwidacji), może określać likwidatora (w razie braku określenia w uchwale bądź w statucie, likwidatorami zostają członkowie zarządu). Jeżeli statut nie zawiera odpowiednich regulacji, w uchwale o rozwiązaniu powinno wskazać się cel, na jaki przeznaczony zostanie majątek pozostały po zakończeniu likwidacji. Brak takiego postanowienia powoduje, że Sąd wskazuje przeznaczenie pozostałego po likwidacji majątku na cel społeczny.

Sąd może rozwiązać stowarzyszenie w przypadkach omówionych w pyt. 48. Jednocześnie wyznacza on likwidatora.

Likwidacja stowarzyszenia polega na całkowitym zakończeniu jego działalności, zadysponowaniu jego mieniem oraz wykreśleniu z KRS po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli.

Głównym celem likwidacji jest zaspokojenie wierzycieli stowarzyszenia. Likwidator ma zatem za zadanie upłynnić majątek stowarzyszenia, ściągnąć wierzytelności od dłużników i spłacić - zabezpieczyć wierzycieli.

Stowarzyszenie w likwidacji nie może prowadzić działalności określonej w statucie. Z chwilą zarządzenia likwidacji, ustaje umocowanie członków zarządu do reprezentacji stowarzyszenia, a w jego imieniu działać zaczyna likwidator.

Likwidacja powinna być przeprowadzona możliwie jak najszybciej i zakończyć się w ciągu roku od jej zarządzenia. Jeżeli nie zakończy się w tym terminie, likwidator musi przedstawić Sądowi przyczyny opóźnienia, a ten w razie ich usprawiedliwienia, przedłuży termin likwidacji lub zarządzi zmianę likwidatora.

Likwidator przeprowadza likwidację w sposób zabezpieczający majątek stowarzyszenia przed nieuzasadnionym uszczupleniem. W szczególności powinien:

• zawiadomić Sąd o wszczęciu likwidacji i wyznaczeniu likwidatora,
  
• dokonać czynności prawnych niezbędnych do przeprowadzenia likwidacji, podając do publicznej wiadomości informację o jej wszczęciu,
  
• po zakończeniu postępowania, zgłosić Sądowi wniosek o wykreślenie z rejestru.
  

Koszty likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanego stowarzyszenia.

Powstanie stowarzyszenia, organy

Statut

Uchwalenie statutu jest najważniejszą czynnością podczas tworzenia stowarzyszenia. Akt ten określa ustrój stowarzyszenia, jego organizację i sposób działania. Odpowiednikiem statutu w stowarzyszeniu zwykłym, jest regulamin.

Zebranie założycielskie uchwala statut stowarzyszenia. Statut określa obligatoryjnie:

• nazwę,
  
• teren działania i siedzibę,
  
• cele i sposoby ich realizacji,
  
• sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków,
  
• władze, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania ich składu oraz ich kompetencje,
  
• sposób reprezentacji oraz zaciągania zobowiązań majątkowych oraz warunki ważności uchwał stowarzyszenia,
  
• sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich,
  
• zasady dokonywania zmian statutu,
  
• sposób rozwiązania stowarzyszenia.
  

  Stowarzyszenie, które ma zamiar tworzyć terenowe jednostki organizacyjne, musi w statucie uregulować strukturę organizacyjną i zasady ich tworzenia.
  

  Treść statutu jest kontrolowana przez Sąd rejestrowy po zgłoszeniu stowarzyszenia do rejestracji. Po stwierdzeniu, że jego statut jest zgodny z przepisami prawa oraz że jego założyciele spełniają wymagania określone ustawą, Sąd rejestrowy wydaje postanowienie o zarejestrowaniu stowarzyszenia.
  

  Obligatoryjne organy stowarzyszenia
  

  I) Walne Zebranie Członków
  

  Najwyższą władzą stowarzyszenia jest Walne Zebranie Członków. Zamiast Walnego Zebranie Członków, statut może przewidywać Zebranie Delegatów, lub zastąpienie Walnego Zebranie Członków Zebraniem Delegatów w momencie, gdy liczba członków przekroczy określoną w statucie wielkość. W takim przypadku statut określa zasady wyboru delegatów i czas trwania ich kadencji.
  

  Kompetencje Walnego Zebranie Członków określa statut. Podejmuje ono uchwały w najważniejszych dla stowarzyszenia sprawach: uchwala statut i jego zmiany ,wybiera członków zarządu i organu kontroli wewnętrznej, decyduje o rozwiązaniu stowarzyszenia i przeznaczeniu majątku zlikwidowanego stowarzyszenia. Walne Zebranie Członków podejmuje decyzje w formie uchwał. Wszyscy zwyczajni członkowie mają równe głosy. Małoletni poniżej 16 lat nie mają prawa wyborczego oraz prawa głosu na Walnym Zebraniu Członków. Jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki.
  

  II) Zarząd
  

  Zarząd jest obligatoryjnym organem stowarzyszenia, wybieranym przez Walne Zebranie Członków. Statut powinien określać skład ilościowy zarządu, jego kadencję i kompetencje oraz reprezentację i sposób zaciągania zobowiązań majątkowych.
  

  Podstawowe kompetencje to kierowanie bieżącą działalnością stowarzyszenia oraz reprezentowanie go na zewnątrz.
  

  Statut może przewidywać, że zaciąganie zobowiązań majątkowych powyżej pewnej kwoty wymaga zgody innego organu stowarzyszenia.
  

  Dane określające sposób reprezentacji i osoby wchodzące w skład zarządu, są ujawniane w KRS.
  

  III) Organ kontroli wewnętrznej
  

  Organ kontroli wewnętrznej zwyczajowo przybiera nazwę komisji rewizyjnej. Dokładne jego kompetencje i skład określa statut.
  

  W sytuacjach losowych może też się zdarzyć, że stowarzyszenie będzie pozbawione obligatoryjnych organów. I tak np. brak zarządu zdolnego do działań prawnych powoduje, że sąd na wniosek organu nadzorującego lub z władnej inicjatywy, ustanowi dla niego kuratora.
  

  Tworzenie stowarzyszenia zwykłego i jego organy
  

  Stowarzyszenie zwykłe zakładają co najmniej trzy osoby. Ustalają one regulamin działalności i informują o utworzeniu stowarzyszenia właściwy ze względu na przyszłą siedzibę stowarzyszenia organ nadzorujący.
  

  Regulamin działalności musi określać:
  

• nazwę,
  
• cel, teren i środki działania,
  
• siedzibę,
  
• przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe.
  

  Na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, Sąd Rejestrowy może zakazać założenia stowarzyszenia zwykłego, jeżeli regulamin jego działalności jest niezgodny z przepisami prawa i założyciele nie spełniają wymagań określonych ustawą.
  

  Jeśli w ciągu 30 dni od dnia uzyskania informacji o utworzeniu stowarzyszenia zwykłego, nie zakazano jego działalności, może ono rozpocząć działalność.
  

  Stowarzyszenie zwykłe nie ma władz i nie jest wpisywane do rejestru. Ma jedynie reprezentującego je przedstawiciela, do którego należy odnosić przepisy Kodeksu Cywilnego o przedstawicielstwie.
  

  Nie istnieje majątek stowarzyszenia zwykłego. Stowarzyszenie uzyskuje środki na swoją działalność jedynie ze składek członkowskich.

Charakter prawny stowarzyszenia

Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, program działania i strukturę organizacyjną oraz ustanawia akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Stowarzyszenie opiera swą działalność na pracy społecznej członków, może jednak do prowadzenia swych spraw zatrudniać pracowników.

Tworzenie stowarzyszeń następuje poprzez:

• zwołanie zebrania założycielskiego przez minimum:
  
• stowarzyszenie – 15 osób,
  
• stowarzyszenie zwykłe – 3 osoby,
  
• związek stowarzyszeń – 3 stowarzyszenia,
  
• uchwalenie statutu (regulaminu działalności w stowarzyszenia zwykłym)
  
• wybór komitetu założycielskiego (nie dotyczy stowarzyszenia zwykłego)
  
• złożenie wniosku o rejestrację stowarzyszenia do sądu rejestrowego (nie dotyczy stowarzyszenia zwykłego); z chwilą wpisania do KRS, stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność.
  

  Prawo o stowarzyszeniach nie wskazuje celów, w jakich można je zakładać. Wskazuje jedynie, że cel stowarzyszenia nie może mieć charakteru zarobkowego. Z Konstytucji wynika też (art. 58), że nie może być to cel sprzeczny z Konstytucją lub z ustawą. Wszystkie inne cele są dozwolone (nawet cele absurdalne, typu "poszukiwanie śladów istnienia krasnoludków").
  

  Niezarobkowy cel stowarzyszenia odróżnia je od innych zrzeszeń. Głównym celem stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysków. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, ale dochód powinien być przeznaczony na realizację celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między członków. Jedynie tzw. "stowarzyszenie zwykłe" nie może prowadzić działalności gospodarczej.
  

  Ust.o stowarzyszeniach wyróżnia 3 rodzaje stowarzyszeń:
  

• stowarzyszenia (ich istotną cechą jest to, że po wpisie do rejestru, uzyskują osobowość prawną, dlatego niekiedy określa się je jako "stowarzyszenia zarejestrowane"; stanowią podstawową formę stowarzyszeń; na tych też stowarzyszeniach głównie się skupimy),
  
• stowarzyszenia zwykłe (nie mają osobowości prawnej; są uproszczoną formą stowarzyszenia),
  
• związki stowarzyszeń.
  

  Na zasadach określonych w ustawie, mogą być tworzone stowarzyszenia międzynarodowe (w prawie międzynarodowym zwane "organizacjami pozarządowymi").
  

  Osobnym rodzajem stowarzyszeń są stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego (województw, powiatów, gmin).
  

  Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, istnieją też stowarzyszenia, których działanie regulują przepisy osobnych ustaw. Są to: stowarzyszenia kombatanckie (ustawa o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego), stowarzyszenia obronne (ustawa o broni i amunicji); stowarzyszenie o charakterze pro obronnym (ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP), stowarzyszenia strzeleckie (ustawa o broni i amunicji), stowarzyszenia stawiające sobie cele polityczne (ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych), stowarzyszenia których przedmiotem działalności jest działalność lotnicza (ustawa Prawo lotnicze).
  

  Prawo do tworzenia stowarzyszeń przysługuje:
  

• obywatelom polskim, mającym pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych,
  
• cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania na terytorium RP.
  

  Prawo do przystąpienia (zrzeszania się) do już istniejących stowarzyszeń, przysługuje także osobom, które nie mogą tworzyć stowarzyszeń. Należą do nich:
  

• małoletni w wieku 16 – 18 lat, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą należeć do stowarzyszeń i korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego, z tym zastrzeżeniem, że w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych,
  
• małoletni poniżej 16 lat mogą za zgodą przedstawiciela ustawowego należeć do stowarzyszenia według zasad określonych w statucie, bez czynnego i biernego prawa wyborczego oraz bez prawa głosu na Walnym Zebraniu Członków. Jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki,
  
• cudzoziemcy nie mający miejsca zamieszkania na terytorium RP pod warunkiem, że statut stowarzyszenia przewiduje taką możliwość.
  

  Nikt nie może być zmuszany do wstąpienia do stowarzyszenia, ani nie można nikomu zakazać wystąpić ze stowarzyszenia. Jednak ustawy szczególne mogą ograniczyć lub zakazać określonej grupie osób w niektórych stowarzyszeniach (np. policjanci, żołnierze zawodowi).
  

  Statut stowarzyszenia może zawierać określone warunki, od których spełnienia może warunkować przyjęcie osób w poczet swoich członków (np. wiek, przynależność do określonej grupy zawodowej). Warunki te stowarzyszenie ustala dobrowolnie, nie mogą one jedynie być sprzeczne z prawem.
  

  Stowarzyszenie nie może być tworzone przez osoby prawne. Osoby prawne nie mogą też być zwykłymi członkami stowarzyszenia, a jedynie tzw. "członkami wspierającymi".